SWOBODNY PRZEPŁYW PRACOWNIKÓW W WE
Swobodny przepływ pracowników obejmuje zniesienie wszelkich sztucznych barier w dostępie do rynku pracy innego Państwa Członkowskiego. Pracownik migrujący powinien zatem móc przyjąć pracę w innym Państwie Członkowskim lub przeprowadzić się do innego Państwa Członkowskiego w celu poszukania pracy bez dyskryminacji w zakresie świadczeń z tytułu zabezpieczenia społecznego.
KONIECZNOŚĆ ISTNIENIA PRZEPISÓW WSPÓLNOTOWYCH W ZAKRESIE ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO
Bez przepisów wspólnotowych w zakresie zabezpieczenia społecznego zagrożony byłby swobodny przepływ pracowników, ponieważ pracownicy migrujący (i ich rodziny) pozostałyby bez dostatecznej ochrony społecznej.
Osoby korzystające z prawa do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terenie Unii Europejskiej napotykają na szereg różnych problemów i spraw dotyczących zabezpieczenia społecznego, jak np.:
- Co z prawami emerytalnymi pracownika, który był zatrudniony przez kilka lat w innym Państwie Członkowskim?
- Które Państwo Członkowskie jest zobowiązane do wypłaty świadczeń rodzinnych, gdy dzieci mieszkają w innym Państwie Członkowskim?
- Które Państwo Członkowskie jest zobowiązane do wypłaty pracownikom przygranicznym zasiłków dla bezrobotnych?
Krajowe regulacje dotyczące zabezpieczenia społecznego nie zawsze dają wyczerpującą lub częściową odpowiedź na te pytania – wielu pracowników jest narażonych na podwójne ubezpieczenie lub brak ubezpieczenia, a ponadto może utracić nabyte prawa do zasiłków socjalnych bez szansy na wypracowanie nowych uprawnień.
Z tego względu, aby zapewnić skuteczną i całkowitą ochronę, niezbędne są przepisy europejskie mające zastosowanie na terenie całej UE.
BRAK EUROPEJSKIEGO SYSTEMU ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO
Prawo wspólnotowe w zakresie zabezpieczeń społecznych nie zastępuje istniejących krajowych programów zabezpieczenia społecznego przez jeden pojedynczy system europejski. Tego typu harmonizacja jest niemożliwa ze względu na dużą rozbieżność w poziomie życia pomiędzy dziewiętnastoma Państwami należącymi do Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego, a już wkrótce między 29 państwami. Ponadto nawet kraje mające podobny standard życia posiadają różne systemy zabezpieczeń społecznych, które z jednej strony wynikają z długotrwałych tradycji głęboko zakorzenionych w kulturze narodowej, jak i z preferencji. W rezultacie każde Państwo Członkowskie może zadecydować, kto powinien być objęty przepisami, jakie świadczenia są zapewniane i na jakich warunkach, w jaki sposób nalicza się świadczenia i ile składek należy opłacić.
KOORDYNACJA SYSTEMÓW ZAMIAST ICH HARMONIZACJI
Zamiast harmonizować krajowe systemy zabezpieczeń społecznych przepisy wspólnotowe w zakresie zabezpieczenia społecznego zapewniają prostą koordynację istniejących systemów. Przepisy wspólnotowe w zakresie koordynacji zabezpieczenia społecznego ustanawiają wspólne reguły i zasady, które muszą być przestrzegane przez wszystkie władze krajowe, instytucje zabezpieczenia społecznego i sądy. Dzięki temu można zapewnić, że zastosowanie różnych przepisów krajowych nie będzie mieć negatywnego wpływu na osoby korzystające z prawa do przeniesienia się i zamieszkania w innym Państwie Członkowskim Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego. A zatem celem nie jest wyeliminowanie szczególnych cech różnych systemów krajowych, ale skorygowanie tych aspektów ustawodawstwa krajowego, które mają niekorzystne skutki dla pracownika migrującego i jego rodziny.
Te przepisy istnieją od ponad 30 lat i zostały zawarte w rozporządzeniu (EWG) nr 1408/71 i w rozporządzeniu nr 574/72 zmieniającym pierwsze rozporządzenie. Przepisy były wielokrotnie zmieniane od czasu ich przyjęcia w 1971 roku w celu uwzględnienia zmian w ustawodawstwie krajowym, ulepszenia pewnych postanowień, wyeliminowania braków lub włączenia sytuacji danej kategorii osób.
W roku 1998 Wspólnota przedstawiła propozycję zmodernizowania i uproszczenia postanowień koordynacyjnych rozporządzenia nr 1408/71, aby były „bardziej wydajne i przyjazne dla użytkownika”. Negocjacje w sprawie tej propozycji nadal toczą się w Radzie i w Parlamencie Europejskim.
POTRÓJNY CEL
Postanowienia rozporządzenia (EWG) nr 1408/71 zapewniają, że stosowanie różnych przepisów krajowych nie ma negatywnego wpływu na osoby korzystające z prawa do swobodnego przepływu osób na terenie Unii Europejskiej poprzez:
- zagwarantowanie równego traktowania wszystkich obywateli Państw Członkowskich w różnych krajowych systemach prawnych,
- zapewnienie uwzględnienia wszelkich niezbędnych okresów ubezpieczenia, zamieszkania i zatrudnienia („sumowanie”) - kiedy pracownik migrujący przeprowadza się do innego Państwa Członkowskiego, właściwa instytucja określa okresy ukończone na podstawie ustawodawstwa innych krajów w celu uniknięcia utraty nabytych świadczeń,
- zagwarantowanie świadczeń w zakresie zabezpieczenia społecznego dla osób zatrudnionych i pracujących na własny rachunek oraz dla członków ich rodzin bez względu na miejsce zatrudnienia lub zamieszkania.
ODNOŚNIKI
Wspólnotowe przepisy w zakresie zabezpieczenia społecznego: Prawa obywateli podczas przemieszczania się po Unii Europejskiej. Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Zatrudnienia i Spraw Społecznych, Urząd ds. Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich, rok 2000.
UWZGLĘDNIONE SYTUACJE
BENEFICJENCI ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO
- wszyscy pracownicy będący obywatelami Państwa Członkowskiego Unii Europejskiej, którzy są lub byli ubezpieczeni w ramach ustawodawstwa jednego z tych Państw (w tym także urzędnicy służby cywilnej),
- członkowie rodzin i osoby będące na utrzymaniu wyżej określonych osób bez względu na obywatelstwo (tzn. na ogół osoby, które mieszkają lub mieszkały pod tym samym dachem i które są lub były na utrzymaniu),
- emeryci i renciści (będący obywatelami Państwa Członkowskiego UE), nawet jeśli przeszli na emeryturę przed przystąpieniem kraju do Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego, a także członkowie ich rodzin i osoby będące na utrzymaniu,
- osoby będące na utrzymaniu pracowników, którzy nie spełniają wymogu obywatelstwa lub miejsca zamieszkania, o którym mowa w pierwszym punkcie, pod warunkiem że są obywatelami Państwa Członkowskiego UE,
- osoby bezpaństwowe i uchodźcy (oraz ich rodziny), jeśli są pracownikami w rozumieniu pkt 1,
- obywatele państw trzecich, którzy są ubezpieczeni w ramach ustawodawstwa Państwa Członkowskiego.
OKOLICZNOŚCI PRZYZNAWANIA ZABEZPIECZENIA
Podróż do innego Państwa Członkowskiego – bez względu na przyczynę lub czas trwania.
CEL ZABEZPIECZENIA
Zasady wspólnotowe mają zastosowanie do całego ustawodawstwa krajowego w odniesieniu do następujących rodzajów świadczeń w zakresie zabezpieczenia społecznego: świadczenia chorobowe i macierzyńskie (w tym świadczenia pieniężne i leczenie), wypadki w pracy oraz choroby zawodowe, renty i emerytury, świadczenia w razie śmierci żywiciela, zasiłki dla bezrobotnych oraz świadczenia rodzinne.
Zasady wspólnotowe nie obejmują świadczeń w zakresie pomocy społecznej i opieki zdrowotnej, systemów świadczeń dla ofiar wojny lub jej skutków, pracowniczych systemów emerytalnych i systemów przedemerytalnych.
ZAKRES GEOGRAFICZNY ZABEZPIECZENIA
Terytorium Państw Członkowskich Unii Europejskiej oraz Europejski Obszar Gospodarczy.
POCZĄTEK ZABEZPIECZENIA
Od daty wejścia w życie przepisów w danym Państwie Członkowskim, z zastrzeżeniem że poprzednie okresy (ubezpieczenia, zamieszkania lub zatrudnienia) są uwzględniane przy obliczaniu uprawnień.